Jong en nostalgisch: De positieve en negatieve kant

door Anouk Smeekes

“Vroeger was alles beter” en “Die goede oude tijd’. Het klinkt je vast bekend in de oren. Nostalgie is een sentimenteel verlangen naar het verleden. Het wordt vaak gezien als iets van ouderen. Maar nostalgie is van alle leeftijden en komt ook veel voor onder jongeren. Nostalgie kan jongeren helpen omgaan met tegenslag en verandering in hun leven. Echter, als deze nostalgie gericht is op het land van vroeger kan het ook zorgen voor meer nationalisme en vooroordelen ten aanzien van immigranten en etnische minderheden.

Om de positieve en negatieve kanten van nostalgie onder jongeren te begrijpen is het belangrijk om onderscheid te maken tussen persoonlijke en collectieve nostalgie. Persoonlijke nostalgie gaat over het verlangen naar de positieve en mooie dingen uit jouw eigen unieke verleden (“hoe ik was” of “hoe het bij mij was”). Persoonlijke nostalgie gaat vaak over betekenisvolle momenten en sociale relaties uit het verleden waar met een warm gevoel naar wordt teruggekeken. Je bent dan bijvoorbeeld nostalgisch over de TV ochtenden die je als kind had met je broertjes of zusjes op de bank.

Collectieve nostalgie gaat over het verlangen naar dingen uit het gedeelde verleden van jouw groep (“hoe wij waren” of “hoe het bij ons was”). Je bent dan bijvoorbeeld nostalgisch over bepaalde culturele gebruiken, waarden en tradities van jouw groep die verloren zijn gegaan of veranderd zijn in het heden (bijvoorbeeld het Sinterklaasfeest zonder zwarte piet). Mensen kunnen ook nostalgisch zijn over het verleden van hun groep zonder dat ze dat zelf hebben meegemaakt. Als je je verbonden voelt met een bepaalde groep kun je “tweedehands” collectieve nostalgie ervaren voor “hoe wij waren” op basis van de positieve verhalen en beelden over jouw groep die anderen doorgeven en verspreiden (denk aan je familie, school, media of politici). Je kunt je als jongere dus bijvoorbeeld nostalgisch voelen over de tijd dat er in Nederland nog geen internet of smartphones waren.

Persoonlijke nostalgie vergroot het mentale welzijn van jongeren

Mensen worden vooral nostalgisch in tijden van verandering waarin ze te maken krijgen met bedreiging, tegenslag of verlies. De reden is dat verlangen naar de mooie dingen uit je verleden je helpt te begrijpen wat de waardevolle aspecten van je identiteit zijn die je wilt koesteren en behouden. Hierdoor draagt nostalgie bij aan een gevoel van continuïteit van je identiteit, waarbij “wie je nu bent” verbonden is en blijft met “wie je toen was”. Op deze manier zorgt persoonlijke nostalgie voor meer geluk en een beter mentaal welzijn (bijvoorbeeld in de vorm van meer zelfvertrouwen, optimisme en sociale verbondenheid).

In de ontwikkeling van jongeren naar volwassenwording krijgen zij regelmatig te maken met veranderingen in hun leven die kunnen zorgen voor een negatieve gemoedstoestand, zoals eenzaamheid, depressie of sociale angst. Denk aan jongvolwassenen die voor het eerst op kamers gaan wonen of pubers die zich los proberen te maken van hun ouders en tegelijkertijd aansluiting zoeken bij hun leeftijdsgenoten. Nostalgie biedt jongeren in dergelijke situaties houvast en draagt positief bij aan hun mentale gezondheid. Dus heb je als jongere te maken met tegenslag of zit je niet lekker in je vel? Denk dan eens aan de mooie en leuke dingen van vroeger om je gemoedstoestand op te vijzelen.

Collectieve nostalgie voor het land van vroeger kan polariseren

Jongeren zijn de laatste twee decennia opgegroeid in een tijd waarin er in veel Westerse samenlevingen een sterk nostalgisch sentiment is ontstaan naar “die goede oude tijd van ons land”. Deze collectieve nostalgie wordt aangewakkerd door grote en snelle maatschappelijke veranderingen, zoals Europese eenwording en immigratie. Populistisch radicaal-rechtse partijen met een nationalistische ideologie, zoals de PVV en Forum voor Democratie, spelen strategisch in op deze collectieve gevoelens van nostalgie. Zij presenteren het land van vroeger als mooier en beter, omdat het toen nog toebehoorde aan de oorspronkelijke bewoners en er minder immigranten waren. Hierin schuilt een risico van collectieve nostalgie. Verlangen naar het land van vroeger roept zowel onder jongeren als ouderen met een Nederlandse achtergrond de neiging op om te denken in “wij” (oorspronkelijke inwoners met een gedeeld verleden) versus “zij” (immigranten die later zijn gekomen). Dit wij-zij denken zorgt er vervolgens voor dat zij negatiever denken over immigranten en etnische minderheden.  

Dat collectieve nostalgie voor het land van vroeger onder jongeren tot gevolg kan hebben dat er meer polarisatie ontstaat tussen oorspronkelijke bewoners en nieuwkomers is geen goed nieuws voor de Nederlandse samenleving. Onze samenleving wordt namelijk gekenmerkt door een toename in diversiteit, culturen en leefstijlen. Dus merk je als jongere dat je wel eens terugverlangt naar het Nederland van vroeger? Probeer je dan eens goed te verdiepen in hoe het land er toen daadwerkelijk uitzag en wees kritisch over de nostalgische boodschappen van populisten om wij-zij-denken te voorkomen.

Meer weten?

Luister eens naar deze Podcasts van de Volkskrant en Drang naar samenhang of deze aflevering van het NPO1 radioprogramma Dr. Kelder en Co. Of lees deze artikelen in The Inquisitive Mind en Psychologie Magazine.